Bossen zijn prachtig en van grote waarde, maar soms zijn bossen ook erg eentonig en daardoor van minder ecologische waarde. Bosranden bestaan veel uit abrupte overgangen van gesloten bos naar open gebied. Bij een goed ontwikkelde bosrand zien we een meer geleidelijke overgang. Door de bosrand op de juiste manier te beheren wint niet alleen de bosrand, maar ook het aanliggende bos aanzienlijk aan natuurwaarde.

Wat is een natuurlijke bosrand?
Bij een natuurlijke bosrand zien we een geleidelijke overgang van gesloten bos naar het open landschap. Het bos gaat dan over in een mantel van struiken, vervolgens in een zoom van kruiden en tot slot in het open grasland of akkerland. We noemen dit ook wel zoom-mantel-overgang of bosmantelzone.

Goed ontwikkelde bosranden zijn van groot belang als nestplaatsen, foerageergebied of schuilplaats voor vele soorten vlinders, vleermuizen, muizen, vogels, kikkers en insecten. Door het ontwikkelen van natuurlijke bosranden neemt daarom niet alleen de variëteit aan planten toe, maar ook de variëteit aan dieren.

Hoe krijgen we dan zo’n natuurlijke bosrand?
Het creëren van een natuurlijke bosrand kent geen one size fits all oplossing. De structuur en soortensamenstelling van de bosrand hangen nauw samen met de samenstelling van de bodem, zon- of schaduwzijde, elementen van cultuurhistorische waarde, de grondwaterstand en het bemestingsniveau. Het gaat vooral om het creëren van de juiste omstandigheden. Daarvoor is veel kennis van het gebied en soorten nodig. Daarnaast moet er ruimte zijn voor het laten ontstaan van een bosrand. Bij het creëren van een gevarieerde bosrand kijken we niet alleen naar de rand met het open landschap, maar ook naar de mogelijkheden voor een interne bosrand. Dit kan langs bospaden of bijvoorbeeld richting plekken waar veel bomen gekapt zijn vanwege bijvoorbeeld essentaksterfte of door een storm. De kruidlaag kan door goed beheer spontaan ontstaan, de struiklaag wordt vaak geholpen door aanplant.

Beheer van natuurlijke bosranden
Als dit zo goed is voor de natuur, waarom doen we dit dan niet overal? Simpelweg om twee redenen: er is niet overal ruimte voor een goed ontwikkelde bosrand en een bosrand blijft geen bosrand. Uiteindelijk groeien er tussen de struiken weer bomen en in de kruidlaag weer struiken waarna de ruimte op is. Het bos loopt als het ware langzaam de bosrand in. Een natuurlijk proces dat soms gestopt moet worden en dus beheer vraagt. De kruidlaag wordt extensief gemaaid; de struiklaag wordt selectief en gefaseerd afgezet, zodat de struiken niet te hoog worden en de bosrand in stand blijft. Door begrazing kan de rand ook in stand blijven, al ontwikkelt de vegetatie zich dan wel anders.

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken (Illustratie: RO Visuals)