De Wolddijk vormt al eeuwenlang een essentieel onderdeel van het landschap in de Centrale Woldstreek. Deze smalle dijk, ten noordoosten van de stad Groningen, is aangelegd rond het jaar 1200. Doordat op de dijk veel karakteristieke bomen en planten staan is de dijk niet alleen van historische waarde, maar biedt het ook een thuis aan diverse flora en fauna.

In opdracht gemeente Het Hogeland maakte Landschapsbeheer Groningen een plan om de cultuurhistorische en ecologische waarden van de dijk te behouden en te versterken. Collega Rianne voerde een grondige analyse van de landschapshistorie uit, waarbij de ontwikkeling van de Wolddijk en de omgeving door de eeuwen heen is onderzocht. Daarnaast zijn we met bewoners in gesprek gegaan. Wat zijn hun wensen voor de beplanting van de dijk?

Veenontginning (800-1200)

In de negende eeuw begon de ontginning van de Centrale Woldstreek, waarbij kolonisten vanaf de randen het veengebied introkken. Ze ontwaterden het veen door sloten te graven en staken het in brand om akkers aan te leggen. Later werd kalkrijke klei uit de ondergrond gebruikt om de akkers vruchtbaarder te maken. De ontginning verliep stapsgewijs vanaf de randen naar het midden, met ontwateringskanalen en dijkjes als grenzen. De bodem daalde door ontwatering en landbouw, waardoor dieper het veengebied werd ingetrokken om nieuwe dorpen te stichten. Hierdoor ontstonden vier à vijf ontginningsfasen, met Bedum als hoofdplaats.

Wateroverlast (1200-1500)

In de loop der jaren nam wateroverlast in de Centrale Woldstreek toe. De natuurlijke waterafvoer stagneerde door de aanleg van dijken langs de kust en rond de voornaamste waterlopen. Het gebied veranderde geleidelijk in een diepe schotel, waarin het water uit de wijde omgeving zich dreigde te verzamelen. Door veenontginning nam de wateroverlast nog verder toe. Rond het jaar 1200 werden binnendijken, zoals de Wolddijk, aangelegd om het gebied te beschermen tegen wateroverlast. Volgens de overlevering was Heilige Walfridus initiator van de bedijking. Walfridus is een markant persoon in de cultuurgeschiedenis van de provincie. Het verhaal van de Wolddijk vertelt hiermee het grotere verhaal van Groningen.

Weidegebied en gemengd bedrijf (1500-1950)

Eeuwenlang bleef de Centrale Woldstreek een laaggelegen regio waar veeteelt domineerde. Vanaf het einde van de zestiende eeuw werden kleine poldermolens gebouwd om landerijen droog te houden, later gevolgd door grotere molens. Het gebied stond ‘s winters grotendeels onder water, waardoor men zelfs kon schaatsen van Groningen tot voorbij Onderdendam. De welvaart groeide dankzij doorgaan de verbindingsroutes zoals het Boterdiep, dat in 1659 geschikt werd gemaakt voor trekschuiten. Graanprijzen stegen vanaf de achttiende eeuw, wat leidde tot uitbreiding van de akkerbouw en investeringen in het verlagen van het waterpeil.

Moderne tijd (1950-heden)

In de jaren zestig werden bosschage op de Wolddijk aangelegd om scholieren uit Westerdijkshorn beschutting te bieden tijdens het fietsen naar school. De dijk werd in de jaren ’60 op initiatief van burgermeester Jos Lindeboom beplant met veldiepen (Ulmus minor), alleen was deze beplanting gevoelig voor de iepziekte. De wegbeplanting is vervolgens vervangen door gewone es (Fraxnius excelsior), maar deze monocultuur werd aangetast door de essentaksterfte.

De situatie omstreeks 1900 (Bonnebladen)

In ons ontwerp van 2024 wordt ingezet op diversiteit in wegbeplanting met een grote variëteit aan boom- en struiksoorten. Diversiteit zorgt voor weerbaarheid: een diverse beplanting is minder ziektegevoelig.

Visie en herstelplan

De Wolddijk ligt autonoom in het landschap. Dat wil zeggen: de dijk volgt niet de verkaveling, maar is een ‘nieuwere’ structuur en daardoor zeer herkenbaar. Het karakter is op dit moment gevarieerd. De opbouw is niet overal hetzelfde. Bovendien is de wegbeplanting niet continu; de dijk is soms aan twee kanten en soms aan één kant beplant. Bomen die worden aangeplant zijn onder andere zwarte els, haagbeuk, winterlinde en diverse soorten populieren en resistente iepen. In de struiklaag worden onder andere hondsroos, veel wilgensoorten, kardinaalsmuts, hazelaar en gele kornoelje geplant. Daarnaast worden op specifieke rustpunten fruitsoorten geplant, zoals de Kruidenierspeer, Rode Pippeling en Beurré Hardy, om afwisseling in oogstperiodes te bieden. Door deze diverse selectie van bomen, struiken en fruitsoorten ontstaat een veerkrachtig geheel.

Bewoners buigen zich over de plannen

Bewoners beslissen mee

Bewonersbetrokkenheid is essentieel geweest bij het ontwikkelen van de plannen. De wensen van bewoners met betrekking tot de wegbeplanting van de Wolddijk zijn verzameld en er is een wensenlijst opgesteld:

1. Pleksgewijs eetbaar groen
2. Bloeiende en besdragende struiken
3. De iep terug als iconische Groninger boom
4. Cultuurhistorisch waardevolle objecten accentueren
5. Pleksgewijze doorzichten naar het open landschap
6. Openheid van het landschap en de bijzondere landschapselementen benadrukken
   
   

Tijdens de bewonersavond in Westerdijkshorn had iedereen de gelegenheid om de conceptplannen in te zien. We verdeelden de Wolddijk in zeven segmenten, zodat per segment het beplantingsplan duidelijk werd. Met dank aan de bewoners zijn we tot een definitief plan gekomen. Gevaarlijke, zieke bomen worden dit jaar verwijderd en in het komende plantseizoen, vanaf het najaar van 2024, worden de nieuwe bomen en struiken aangeplant. Zo kunnen wij én toekomstige generaties blijven genieten van de eeuwenoude lijn in het Groninger landschap: de Wolddijk.