In de gemeente Stadskanaal ligt een heel bijzonder historisch Gronings pareltje dat bijna niemand kent: familiebegraafplaats Uniken. Deze begraafplaats is te bereiken via een prachtige lange laan met oude eiken en ligt als een groen eiland verhoogd in het verder vlakke veenontginningslandschap. Het is de enige nog particuliere begraafplaats in de provincie Groningen met een rijksmonumentale status. Collega Georgine: “Restauratie van het historische groen en enkele graven is noodzakelijk om te zorgen dat we deze unieke cultuur- en landschapshistorische waarden niet voor altijd verliezen.”

Geschiedenis van de begraafplaats

De begraafplaats is in 1857 gesticht door Jan Uniken, “opzichter der venen” van de stad Groningen. Hij stichtte de begraafplaats op een droge zandrug in het veen vlak bij de Unikenborg; een rijke herenboerderij die hij langs het door hem aangelegde Stadskanaal had laten bouwen. Jan Uniken werd hier in 1859 begraven, gevolgd door vele andere familieleden.

In 1964 vond de laatste begrafenis plaats. De meeste grafmonumenten op de begraafplaatsen verkeren nog in een redelijk goede staat. De begraafplaats geeft een mooi beeld weer van de Groninger grafcultuur in een periode van meer dan honderd jaar tussen het eerste en het laatste graf. Aan de stijl van de grafmonumenten is af te lezen dat de familie Uniken-van der Tuuk zeer bij de tijd was en meeging in de ontwikkelingen van de grafcultuur. Er zijn grafstèles, zerken en obelisken te zien. Sommige graven zijn voorzien van smeed- of gietijzeren hekwerken. Ook is er grote variatie in materiaalgebruik te zien: graniet, marmer, hardsteen, zandsteen, smeed- en gietijzer. Van typerende negentiende-eeuwse monumenten tot moderne twintigste-eeuwse urnen, het staat allemaal op begraafplaats Uniken.

De oorspronkelijke inrichting

De inrichting van de begraafplaats is in een romantische Engelse landschapsstijl met een dubbele padenstructuur. De opbouw doet denken aan de slingertuinen die eind negentiende eeuw in de mode raakten bij de welgestelde Groninger boeren. Ook de beplanting op het terrein is bijzonder. Er staan nog veel oude bomen en struiken die passen bij de Engelse landschapstuin, maar ook passend zijn voor de symboliek van begraafplaatsen. Doordat de begraafplaats zo lang niet meer gebruikt is, is er een hele eigen biotoop ontstaan die goed is voor flora en fauna. Het is een groene oase met prachtige historische beplanting. Door analyse van de paden, de beplantingsstructuren, funeraire gewoonten en oude foto’s en documenten hebben we een reconstructie kunnen maken van het oorspronkelijke ontwerp.

De geschiedenis van het landschap

In de bredere landschappelijke context is de begraafplaats opmerkelijk. De overlevering zegt dat Jan Uniken de begraafplaats op een droge zandrug in het veen stichtte. Men ging ervan uit dat deze landschappelijke hoogte er eigenlijk altijd al was. 

Door geomorfologisch onderzoek en het bestuderen van veel historische kaarten bleek echter dat deze zandrug tijdens het begin van de veenontginnig helemaal nog niet in het landschap te zien was. De zandrug lag verstopt onder het bovenste laagje veen! Pas na de eerste veenontginningen kwam deze onder het veen vandaan. Door de ontginning ontstond een verhoogd driehoekig restperceel binnen het verder vlakke veengebied. Door het huidige landbouwgebruik is het grootste deel van deze ophogingen helaas uit het landschap verdwenen. Dankzij Jan Uniken is er nog een klein stukje van dit oeroude microreliëf in het landschap bewaard gebleven. 

 

"Dankzij Jan Uniken is er nog een klein stukje van dit oeroude microreliëf in het landschap bewaard gebleven."

Georgine Somer - Programmaleider cultuurhistorie

Restauratieplan

Voor het behoud van het historisch groen erfgoed is een restauratieplan opgesteld. Denk hierbij aan herstel van het lanen- en padenstelsel, beplanting, graven en overige elementen, zoals het toegangshek. Komend jaar staat in het teken van de uitvoer van de restauratie van deze begraafplaats. Hierbij wordt ook rekening gehouden met de door de jaren heen ontstane biodiversiteit.

Betrokken vrijwilligers

In Stadskanaal is men zeer betrokken bij de begraafplaats. Toen men hoorde van de plannen is er veel contact geweest tussen de vrijwilligers, Landschapsbeheer Groningen en de gemeente. In het najaar van 2022 volgden deze vrijwilligers een cursus funerair erfgoed. Zodat ze, als de begraafplaats weer gerestaureerd is, kunnen meewerken aan het verdere beheer en onderhoud van deze begraafplaats. Wil je ook graag vrijwilliger worden voor het onderhouden van je plaatselijke begraafplaats? Neem dan contact op met vrijwilligerscoördinator Jelinda via 050 - 534 51 99.

Samenwerking

Binnen dit project werken we samen met de eigenaar van de begraafplaats, de Egbert Uniken Stichting, de gemeente Stadskanaal, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, het Streekhistorisch Centrum Stadskanaal en de plaatselijke bewoners. Landschapsbeheer Drenthe en Noordergraf verzorgden de cursus funerair erfgoed.

Lees ook het gehele tuinhistorisch onderzoek van deze bijzondere plek >>