Dijkcoupures en schotbalkhuisjes herinneren ons aan de eeuwenlange strijd tegen het water. Het zijn kleine pareltjes die belangrijk zijn voor het karakter van Noordoost-Groningen. Om het verhaal van het landschap te kunnen blijven lezen is het belangrijk om deze elementen te behouden.

Wat zijn schotbalkhuisjes?

Om uit te kunnen leggen wat schotbalkhuisjes zijn, kijken we eerst naar dijkcoupures. Een dijkcoupure is een doorgang in een dijk. Bij de aanleg van nieuwe polders werd in de oude dijk een gat gegraven voor de nieuwe ontsluitingsweg. Een coupure bestaat uit een verticale gemetselde of betonnen dijkwand aan weerszijden van de weg met daarin uitsparingen waarin balken konden worden geschoven. Bij de dreiging van hoog water werd de coupure afgesloten, zodat de dijk haar waterkerende functie weer kon vervullen. In de coupure werd dan een dubbele rij schotbalken geplaatst. De tussenruimte werd opgevuld met zand of mest. De schotbalken werden bewaard in een schotbalkhuisje: een gebouwtje van hout of beton dat op de kruin van de dijk naast de coupure werd geplaatst.

Inventarisatie & herstelplan

Maartje inventariseerde voor haar afstudeeronderzoek alle 45 schotbalkhuisjes in Groningen. Maartje: “Via de veldwerkapp FieldMaps kan ik in één oogopslag zien welke huisjes een goede, redelijke, matige of slechte onderhoudstoestand hebben. Op basis hiervan maakte ik een plan voor herstel.”

“Uit mijn onderzoek bleek dat 14 van de 45 schotbalkhuisjes in kritieke toestand verkeren”, aldus Maartje. Voor de meest kansrijke elementen die in aanmerking komen voor herstel gaf ze een advies voor herstel mee. Vaak is specifiek herstel nodig. Elk schotbalkhuisje is uniek op het gebied van materiaal of afmeting. “Je kunt denken aan volledig herstel of gedeeltelijk herstel.

Soms kun je een huisje beter helemaal afbreken en een nieuwe plaatsen. Een andere keer is het vervangen van daklatten al genoeg. En soms is het advies om te verven, nieuw hang- en sluitwerk te plaatsen of om balken toe te voegen in het huisje.”

Context van het landschap

Waar in Groningen het schotbalkhuisje staat speelt ook een grote rol. “Zo zien we in het Oldambt voornamelijk houten schotbalkhuisjes, terwijl ze in het Hogeland juist van beton zijn. Het zou niet logisch zijn om in het Oldambt een betonnen huisje te plaatsen. Daar houden we bij het hersteladvies rekening mee.” zo vertelt Maartje.

Symbool van het Nederlandse waterbeheer

De schotbalkhuisjes hebben een historische en culturele waarde. Ze zijn een symbool van het Nederlandse waterbeheer en de eeuwenlange strijd tegen overstromingen. Door ze op te knappen en te behouden bewaren we het cultureel erfgoed. Zo kunnen we ook in de toekomst de geschiedenis en tradities van het gebied beter begrijpen en ervaren.

Wordt vervolgd…

Na deze inventarisatie en het hersteladvies is het natuurlijk tijd voor uitvoering. En hoe borgen we dat? We kijken op dit moment naar een vervolgproject voor deze herstelwerkzaamheden. Wordt vervolgd…

VAN STAGIAIR NAAR PROJECTMEDEWERKER
Maartje studeerde Built Environment aan de Hanzehogeschool Groningen in de richting ruimtelijke ontwikkeling. Het laatste jaar van haar opleiding liep ze stage bij Landschapsbeheer Groningen. Ze is inmiddels afgestudeerd en bij ons als projectmedewerker in dienst!

 

Foto bovenin: Klaas Poppens